Άρθρο των: Χάρη Λαμπρούκου - Γεωπόνος MSc της εταιρείας Entomokil. Δαμιανού Ζαχαρίου - Έμπορος ξυλείας. Επεξεργασία - Επιμέλεια κειμένου: Γιάννακας Ιωάννης - Εκδόσεις eWood. Φωτογραφίες:Γιάννακας Ιωάννης, Χάρης Λαμπρούκος.
Το ξύλο, πέρα από τα πολλά πλεονεκτήματα που παρουσιάζει ως ένα ανεκτίμητο και ανανεώσιμο υλικό της φύσης, έχει αποδειχθεί διαχρονικά και ένα άριστο δομικό υλικό, αλλά και η πρώτη ύλη για εκατοντάδες εφαρμογές και προϊόντα.
Παρουσιάζει όμως και μειονεκτήματα τα οποία κυρίως οφείλονται στην ίδια του τη φύση, αφού ως οργανικό υλικό και κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας μπορεί να προσβληθεί από μύκητες, έντομα και διάφορους μικροοργανισμούς, με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται η δομή και η σύνθεσή του, σε κάποιες δε περιπτώσεις ακόμη και να αχρηστεύεται.
Η πιο συνηθισμένη προσβολή του ξύλου, είναι αυτή που προκαλείται από τα λεγόμενα ξυλοφάγα έντομα και πιο συγκεκριμένα από το σαράκι και τους τερμίτες που είναι και τα πιο διαδεδομένα ξυλοφάγα έντομα που συναντάμε σήμερα στην Ελλάδα.
Η προσβολή του ξύλου από τα συγκεκριμένα έντομα, είναι ένα αρκετά δυσάρεστο γεγονός και πρόβλημα, που απασχολεί σε μεγάλο βαθμό και για χρόνια όλο τον κλάδο του Ξύλου – Επίπλου. Για την αποφυγή του, θα πρέπει να λαμβάνονται προληπτικά όλα τα απαραίτητα μέτρα που ξεκινούν από την υλοτόμηση του ξύλου, την πρίση, την αποθήκευση, αλλά και την κατεργασία του.
Ιδιαίτερη βαρύτητα πρόληψης έχει πάντα η σωστή ξήρανση του ξύλου, καθώς και η άτμιση ή ο εμποτισμός του, όπου και όταν οι συνθήκες χρήσης το απαιτούν.
Μια εταιρεία που εξειδικεύεται επί χρόνια στην αντιμετώπιση των ξυλοφάγων εντόμων, η Entomokil και ένας επίσης επί χρόνια ξυλέμπορος ο Δαμιανός Ζαχαρίου, μας αναλύουν στη συνέχεια του άρθρου με απλοϊκό τρόπο το πρόβλημα, τις αιτίες που το προκαλούν και τις μεθόδους αντιμετώπισης του.
Τα ξυλοφάγα έντομα και η καταπολέμηση τους
Χάρης Λαμπρούκος:
Γεωπόνος MSc της εταιρείας Entomokil με αντικείμενο τις Απολυμάνσεις, Απεντομώσεις – Εντομοκτονίες, Μυοκτονίες.
www.entomokil.gr
Λίγα λόγια για τα ξυλοφάγα έντομα…
Το ξύλο είναι ένας ζωντανός οργανισμός και υπόκειται και αυτό σε όλες τις προσβολές που αντιμετωπίζουν όλα τα οργανικά υλικά (Ξύλο – Χαρτί – Ύφασμα – Δέρμα).
Με τις υπάρχουσες μεθόδους δεν είναι δυνατόν να προφυλάξουμε οποιοδήποτε είδος ξύλου σε οποιαδήποτε κατασκευή και εάν εφαρμόζεται (δάπεδα, οροφές, εκκλησιαστικά τέμπλα, έπιπλα, πόρτες, παράθυρα κ.λ.π.) από πιθανές προσβολές ξυλοφάγων εντόμων. Η μόνη μέθοδος η οποία θα μπορούσε θεωρητικά να εφαρμοστεί είναι να κλείσουμε το ξύλινο αντικείμενο σε μία γυάλινη σφαίρα, οπότε αποκλείουμε την είσοδο εντόμων.
Ονομάζονται ξυλοφάγα έντομα γιατί τρώνε μόνο ξύλο, το οποίο περιέχει την κυτταρίνη, η οποία τα βοηθάει στην πέψη τους. Το πρόβλημα των ξυλοφάγων εντόμων στην Ελλάδα είναι πολύ μεγάλο.
Τα βασικά ξυλοφάγα έντομα που συναντάμε είναι το σαράκι και οι τερμίτες και οι ζημιές που προκαλούνε είναι τεράστιες!
Τα αποτελέσματά τους μπορούμε να τα εντοπίσουμε όλη τη χρονιά. Ωστόσο, ενεργό πληθυσμό θα βρούμε την άνοιξη και το φθινόπωρο, τότε δηλαδή που οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για σμηνουργία. Τότε δηλαδή που σαν έντομα και αυτά θα μεταναστεύσουν και θα ψάξουν να βρουν ένα άλλο μέρος, ένα άλλο ξύλο, ώστε να αναπαραχθούν και στη συνέχεια να αναπτυχθούν.
Σαράκι του ξύλου
Υπάρχουν πολλά είδη από σαράκια. Ο βιολογικός τους κύκλος όμως είναι ίδιος και έχει ως εξής:
Το πρώτο στάδιο της ζωής του εντόμου είναι το αυγό. Το θηλυκό έντομο αφήνει τα αυγά του σε κάποιο σημείο του ξύλου όχι πολύ εμφανές για τον άνθρωπο. Τα αυγά εκκολάπτονται (σκάνε όπως λέμε) και βγαίνει το σκουλήκι (η προνύμφη), η οποία εισέρχεται στο ξύλο και αρχίζει να το τρώει. Αυτό είναι το δεύτερο στάδιο.
Στο στάδιο αυτό οι νύμφες τρώνε συνέχεια το ξύλο κάνοντας διαδρόμους. Όταν το έντομο φτάσει στο στάδιο ενηλικίωσης, παραμένει κάτω από την επιφάνεια του ξύλου, φτιάχνει ένα κουκούλι που καλύπτει όλο το σώμα του σαν πέπλο, δηλαδή νυμφώνεται.
Αυτό είναι το τρίτο στάδιο και ονομάζεται νύμφη. Στην διάρκεια αυτού του σταδίου το έντομο μεταμορφώνεται από σκουλήκι σε ώριμο έντομο (με κεραίες, φτερά, ποδαράκια κ.λπ.). Κατόπιν τρυπάει το ξύλο και φεύγει από το ξύλο για να πάει να βρει το ταίρι του και να αρχίσει ο ίδιος βιολογικός κύκλος.
Συνήθως, όλος αυτός ο κύκλος διαρκεί από 1 έως 3 χρόνια, ωστόσο μπορεί να φτάσει και τα 10 χρόνια.
Εδώ λοιπόν να επισημάνουμε τα εξής:
Οι τρυπούλες που παρατηρούμε στο ξύλο με τα βουναλάκια σκόνης σημαίνει ότι έχουμε πρόβλημα. Η τρύπα σημαίνει έξοδο του εντόμου. Άρα το να ρίχνουμε διάφορα εντομοκτόνα και κυρίως αεροζόλ μέσα στις τρυπούλες δεν έχουν κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Εκείνο που θέλει ιδιαίτερη προσοχή είναι η έγκαιρη ανεύρεση του προβλήματος.
Συνοψίζοντας, οι τρυπούλες που βλέπουμε επάνω στο ξύλο, η σκόνη που πέφτει στο πάτωμα αλλά και ο θόρυβος που κάνει το σαράκι όταν είναι ενεργό, είναι οι τρεις βασικοί παράγοντες για την ανίχνευσή του.
Κατά την αγορά οιασδήποτε ξυλοκατασκευής καλό θα είναι να ζητάμε ένα πιστοποιητικό απεντόμωσης από τον πωλητή, προτού παραλάβουμε το αντικείμενο.
Τρόποι καταπολέμησης του σαρακιού
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι καταπολέμησης για το σαράκι του ξύλου.
Μέθοδος Υποκαπνισμού.
Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται για κάθε είδος ξυλοκατασκευής και γίνεται με τοξικά φάρμακα και αυστηρές προδιαγραφές ασφαλείας. Πρέπει να προσεχθούν τα άλλα αντικείμενα που βρίσκονται στον χώρο απεντόμωσης για να μην καταστραφούν από το χρησιμοποιούμενο αέριο.
Ατοξική Μέθοδος
Πρόκειται για μία 100% ατοξική μέθοδο και εφαρμόζεται για την απεντόμωση κάθε οργανικού υλικού (Ξύλο – Χαρτί – Ύφασμα – Δέρμα), το οποίο όμως μπορεί να μετακινηθεί, ανεξαρτήτου μεγέθους του αντικειμένου. Δηλαδή, να μπορεί να τυλιχτεί σε ειδικές νάιλον σακούλες που κατασκευάζονται στον χώρο του πελάτη. Η απεντόμωση αυτή εφαρμόζεται στον χώρο του πελάτη και με την παρουσία του αφού όπως αναφέραμε είναι ατοξική.
Η μέθοδος αυτή στηρίζεται ουσιαστικά στην ανάγκη όλων των ζωντανών οργανισμών για οξυγόνο. Ο ατμοσφαιρικός αέρας αποτελείται από 78 % άζωτο, 21% οξυγόνο και 1% διάφορα άλλα αέρια.
Με την μέθοδο αυτή τοποθετούμε το αντικείμενο προς απεντόμωση μέσα σε αεροστεγείς σακούλες. Μέσα από τις σακούλες αφαιρούμε το οξυγόνο μέχρι να φτάσει η συγκέντρωσή του κάτω από 0,3%. Μετά την πάροδο 21 ημερών, όλα τα στάδια του εντόμου (δηλαδή αυγό, προνύμφη, νύμφη και ώριμο έντομο), θα έχουν θανατωθεί. Έτσι, έχουμε την απεντόμωση κάθε κινητού αντικειμένου, χωρίς να υπάρχει ανάγκη μετακίνησης του από το χώρο του και χωρίς τοξικά ή άλλα χημικά παράγωγα.
Κατά καιρούς εφαρμόζονται διάφοροι άλλοι μέθοδοι αμφιβόλου αποτελέσματος (ψεκασμοί, ενέσεις, θερμότητα, καπνισμός κ.ά.).
Επίσης, η μέθοδος της θερμότητας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο για απεντόμωση παλετών. Γίνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας του αντικειμένου σε θερμοκρασίες πάνω από 80 βαθμούς Κελσίου με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να καταστραφεί το ίδιο το ξύλο, τα χρώματά του κ.λπ.
Τερμίτες του ξύλου
Οι τερμίτες είναι και αυτοί ξυλοφάγα έντομα και μοιάζουν πάρα πολύ με τα φτερωτά μυρμήγκια. Συχνά λοιπόν πολλοί μπερδεύονται, καθώς είναι πολύ δύσκολο κανείς να τα ξεχωρίσει.
Οι τερμίτες τρώνε το ξύλο, αλλά δεν δημιουργούν τρύπες διότι τους ενοχλεί το φως. Επίσης, δεν κάνουν θόρυβο. Θα πρέπει λοιπόν, όταν παρατηρήσουμε αλλοίωση του χρώματος του ξύλου ή διαπιστώσουμε ότι το ξύλο υποχωρεί (διότι από μέσα είναι κούφιο), αμέσως να καλέσουμε τον ειδικό.
Μέσα σε μία φωλιά τερμιτών υπάρχουν διάφορες κάστες δηλαδή κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι εργάτες, οι οπλίτες και τα αναπαραγωγικά έντομα. Υπάρχουν επίσης τα αυγά και τα ατελή άτομα.
Στην Ελλάδα συναντάμε δύο είδη τερμιτών:
- τους υπόγειους τερμίτες
- τους τερμίτες του ξηρού ξύλου.
Οι υπόγειοι τερμίτες κατοικούν μέσα στο έδαφος σε βάθος 1-10μ. γιατί θέλουν υγρασία και σκοτάδι. Επειδή και αυτοί έχουν άμεση ανάγκη για την πέψη τους την κυτταρίνη του ξύλου, κατασκευάζουν στοές για να φτάσουν στο ξύλο και να φάνε.
Οι τερμίτες του ξηρού ξύλου δεν κινούνται μέσα στο έδαφος. Όταν ο πληθυσμός της αποικίας τους φτάσει σε κάποιο αριθμό, παράγονται κάποια άτομα τα οποία μεταμορφώνονται σε πτερωτά ώριμα έντομα, τα οποία λέγονται σμηνουργοί. Σε κατάλληλες καιρικές συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας τα άτομα αυτά εγκαταλείπουν την αποικία και πηγαίνουν και δημιουργούν άλλη (σμηνουργία).
Αμέσως μόλις προσγειωθούν στο καινούργιο μέρος, κόβουν τα φτερά τους και μπαίνουν μέσα στο ξύλο. Έτσι, αν δούμε μαζεμένα φτερά δίπλα στο ξύλο, αυτό σημαίνει ότι μόλις έχει προσβληθεί από τους τερμίτες!
Καταπολέμηση των τερμιτών
Η αντιμετώπιση των τερμιτών, δεν είναι απλή. Επειδή όπως αναφέραμε τα άτομα αυτά μοιάζουν με φτερωτά μυρμήγκια, ο κόσμος δεν δίνει την δέουσα προσοχή, μέχρι οι καταστροφές πλέον να είναι τεράστιες.
Το πρόβλημα αυτό έχει διαπιστωθεί σε όλο τον ελλαδικό χώρο και έχει προκαλέσει πολλές και σοβαρές ζημιές σε ξυλοκατασκευές. Βασική διαπίστωση είναι ότι σε όσους χώρους έχει διαπιστωθεί προσβολή τερμιτών υπήρχε σε κοντινό σημείο βόθρος ή πηγάδι (υγρασία και σκοτάδι).
Η αντιμετώπισή τους γίνεται μόνο από ειδικό συνεργείο και απαιτεί εκπαίδευση και εμπειρία. Η καταπολέμηση τους είναι δύσκολη και επίπονη και θα πρέπει προληπτικώς να επαναλαμβάνεται με ειδικούς ψεκασμούς κάθε χρόνο και κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο την περίοδο των βροχών.
Όταν λοιπόν παρατηρούμε τα λεγόμενα φτερωτά μυρμήγκια ή μόνο τα φτερά τους, θα πρέπει να καλέσουμε τον ειδικό για να βεβαιωθούμε εάν πρόκειται για τερμίτες ή για μυρμήγκια.
Ξυλοφάγα έντομα και κλιματικές συνθήκες: Μια σύντομη ματιά στην ελληνική πραγματικότητα.
Δαμιανός Ζαχαρίου:
Ξυλεμπορική εταιρεία που εξειδικεύεται εδώ και πολλά χρόνια στην πώληση μασίφ ξυλείας.
www.zachariou-timber.gr
Απ’ όλα τα ξυλοφάγα έντομα, αυτά που κυρίως προσβάλουν το ξύλο και τις ξύλινες κατασκευές στη χώρα μας, είναι τα ξυλοφάγα κολεόπτερα ή κοινώς σαράκια.
Το κλίμα της Ελλάδας, όπου το καλοκαίρι παρουσιάζει έντονες θερμοκρασίες, ευνοεί την προσβολή των ξύλων από διάφορα είδη σαρακιού, ειδικά δε εάν το ξύλο ανήκει στα ευπαθή είδη ξυλείας και ακόμη περισσότερο όταν στην επιφάνεια των ξύλων αυτών, έχουν μείνει μετά την πρίση ή την κατεργασία του τμήματα σομφού (aubier ή sapwood).
Ο σομφός (η ανοιχτόχρωμη επιφάνεια του ξύλου ενός κορμού) πρέπει να αφαιρείται από μία ξυλόπλακα κατά την πρίση του κορμού ή κατά τη δεύτερη κατεργασία του στο ξυλουργείο, καθώς είναι αρκετά πιθανό το ξύλο αυτό να προσβληθεί από σαράκι, αφού τα συγκεκριμένα έντομα δείχνουν μεγάλη προτίμηση να εγκαθίστανται στο σομφό του ξύλου.
Στην Ελλάδα λόγω των κλιματικών συνθηκών που επικρατούν, η παρουσία σομφού σε κατεργασμένη ή όχι ξυλεία, όπως και σε πολλά αξεφάρδιστα είδη ξυλείας, μπορεί μελλοντικά να αποβεί προβληματική. Θα πρέπει δε να επισημάνουμε πως ξύλα όπως τα ayous, limba, ελληνική καρυδιά, merandi κ.α. που είναι ευπαθή στα ξυλοφάγα έντομα, μπορεί να προσβληθούν πολλές φορές, ακόμη και χρόνια μετά την κατεργασία τους.
Χαρακτηριστικό επίσης παράδειγμα είναι και η χρήση της καρυδιάς, που στη χώρα μας προϋποθέτει τη σωστή χρονικά υλοτόμηση της και απαραίτητα την άτμιση και στέγνωσή της, προκειμένου να αποφευχθούν μελλοντικές προσβολές εντόμων.
Σε χώρες όπου δεν υπάρχουν ακραίες μεταβολές θερμοκρασίας, ούτε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, όπως συμβαίνει στη Β. Ευρώπη, ο σομφός (aubier) συνήθως δεν αφαιρείται κατά την πρίση πολλών ειδών ξύλου, με αποτέλεσμα όταν τα ξύλα αυτά εισαχθούν στην Ελλάδα (π.χ δρυς, καστανιά κ.α.) να είναι αρκετά πιθανή η προσβολή τους από σαράκι.
Επειδή λοιπόν οι κλιματικές συνθήκες είναι διαφορετικές σε κάθε χώρα, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται τα ίδια είδη ξυλείας με τον ίδιο τρόπο και σε ίδιες κατασκευές, αν θέλουμε να αποφύγουμε μελλοντικά προβλήματα των σαρακιών.
Σήμερα οι πιο αποτελεσματικές μέθοδοι προστασίας του ξύλου από προσβολές εντόμων, είναι η σωστή ξήρανση μαζί με την άτμιση ή τον εμποτισμό, καθώς με τον τρόπο αυτό θανατώνονται τόσο τα έντομα, όσο και τα αυγά τους.
Σε πολύ σπάνιες όμως περιπτώσεις, παρατηρείται πως ακόμη και ξύλα που έχουν υποστεί τις παραπάνω μεθόδους προστασίας, μπορεί μελλοντικά να προσβληθούν από σαράκι, καθότι το έντομο όπως αναφέραμε, προτιμά να εγκατασταθεί στο εκάστοτε ευπαθές ξύλο προκειμένου να κάνει τον κύκλο της ζωής του.
Τέλος θα πρέπει να διευκρινίσουμε, πως η προσβολή από σαράκι των ξύλινων κατασκευών που υπάρχουν σε ένα χώρο, όπως δάπεδα, στέγες, κουφώματα, έπιπλα κλπ. δεν είναι πάντα αποτέλεσμα μολυσμένης ξυλείας που προέρχεται από κάποιο ξυλεμπορικό ή από κάποια βιοτεχνία ξύλινων κατασκευών.
Το σαράκι μπορεί να μεταφερθεί άμεσα ή έμμεσα σε οποιονδήποτε χώρο και να μολύνει υγιή ξύλα και ξύλινες κατασκευές.
Η άμεση μεταφορά του μπορεί να γίνει από ίδιο το εξωτερικό περιβάλλον, αφού το έντομο μπορεί να πετάξει προκειμένου να κάνει το βιολογικό του κύκλο και έμμεσα μέσω μολυσμένων ξύλων και ειδικά των καυσοξύλων, αλλά και ξύλινων αντικειμένων όπως π.χ. παλιά έπιπλα, κάδρα κλπ. που βάζουμε στο χώρο μας, χωρίς να έχει προηγηθεί ο απαραίτητος έλεγχος.
Από τη βιβλιογραφία η φυσική αντοχή των διαφόρων ειδών ξύλου στα ξυλοφάγα έντομα εμφανίζεται ως εξής:
Πολύ ανθεκτικά: Κυπαρίσσι, ίταμος, κέδρος, δρυς εκτός την ευθύφλοιο (Ε), μαόνι Αμερικής, τικ, ιρόκο, αζομπέ, ντουσιέ, αφρορμόσια κ.α.
Μέτρια ανθεκτικά: Χαλέπιος πεύκη (Ε), λάρικα, ψευδοτσούγκα, πιτς πάιν, σεκόγια, δρυς ευθύφλοιος (Ε), ακακία (Ε), καστανιά (Ε), φτελιά (Ε), ελιά (Ε), καρυδιά (Ε), ευκάλυπτος, φράξος (Ε), ιτιά, μακορέ, ακαγιού, παντούκ, παλίσσανδροι, σαπέλι, σίπο κ.α.
Λιγότερο ανθεκτικά: Δασική πεύκη, μαύρη πεύκη, χαλέπιος πεύκη (Σ), κουκουναριά, θαλάσσια πεύκη, ελάτη, ερυθρελάτη, δρυς (Σ), ακακία (Σ), καστανιά (Σ), φτελιά (Σ), ελιά (Σ), καρυδιά (Σ), φράξος (Σ), γαύρος, πλάτανος, σφενδάμι, σημύδα, οξιά, λεύκη, κλήθρα, μεράντι, (όλα τα είδη), οκουμέ, ραμίν λίμπα, ayous κ.α.
Σημείωση: Μέσα στην παρένθεση το Ε συμβολίζει αν η αντοχή αφορά μόνο το εγκάρδιο τμήμα του ξύλου, το Σ μόνο το σομφόξυλο και δεν αναφέρεται τίποτε αν η αντοχή είναι χωρίς διάκριση σομφού και εγκαρδίου τμήματος.
